Zandonderzoek

HET NUT VAN ZANDONDERZOEK BIJ PAARDEN

We merken in gesprekken met paardeneigenaren dat er soms onduidelijkheid rondom het onderwerp “zand” is.

"Mijn paard heeft geen last van zand, want kreeg een zandkuur."

Problemen aan de binnenkant van paarden gaan oplossen kan soms een pad zijn, waarbij echte hobbels overwonnen moeten worden.

Daarom hier een verdere toelichting over zand in paardendarm.

VORMT ZAND IN PAARDENDARMEN EEN PROBLEEM?

Zandopname is doorgaans geen probleem, zo lang het kleine beetjes zijn en het zand normaal via de mest mee naar buiten genomen kan worden.

Sommige paarden nemen echter te lang, te veel zand op of scheiden het zand niet meer goed uit via de mest. Uiteindelijk kan door het gewicht van een te grote verzameling zand, de peristaltiek van de darmen worden belemmerd.

Dan krijgt het paard uiteraard klachten. Denk aan mestwater, of lusteloos, paarden kunnen gaan afvallen, krijgen minder weerstand, of maagzweren of uiteindelijk koliekaanvallen. In het ongunstige geval leidt zand tot chirurgie bij een liggend paard. Ook bij de koliekoperatie, is veel zand vervolgens geen gunstige bijkomstigheid.

Een beetje zand is dus geen probleem, te veel zand kan lichte en soms ook zware problemen gaan geven.

ETEN EN SPELEN MET ZAND

Zandopname kan via de verzorging van het paard, in veel gevallen gelukkig al goed tegengegaan worden.

Preventie begint natuurlijk eerst bij de opnamehoeveelheid, dus niet voeren in de buurt van zand. We zien de meeste zandproblemen bij paarden die op zanderige ondergrond aten, het zand dan actief door slikken.

Dan zijn er nog paarden die heel graag spelen met zand. Fijn te weten is dat ze dan meestal toch minder naar binnen werken dan paarden, die daadwerkelijk eten in de buurt van zand.

Wat ook kan, is dat de basis van de zand al enige tijd geleden naar binnen gewerkt is, bijvoorbeeld bij een andere stal of eigenaar. Enkele theelepels extra zand per dag zijn dan voldoende om opeens lichtere klachten te gaan versterken.

VOEROPNAME VERMINDERD

Is individuele voeropname te meten (het paard staat wel buiten maar met eten en slapen apart in een stal) dan is wellicht eerder te zien dat paarden met zandproblemen wel gewoon hooi eten, maar toch net iets minder veel dan een vergelijkbaar paard in die maat, zonder zandproblemen op kan.

Bij afvallen en aankomen en het zoeken naar oorzaken, is meten weten en belangrijk hulpmiddel om ontwikkelingen vaker voor te kunnen zijn. 

Paarden met zand zijn doorgaans wat sneller "verzadigd", de darmpassage is immers traag.

ZANDONDERZOEKJES

Zand ontdekken doen we liever in de stadia, dat we het nog kunnen gaan bestrijden. Dus via mestballen bekijken, bij opvoelen van normale koliekers of rontgen en echo.

We zien bij normaal mestonderzoek soms te veel zand achterblijven in het bakje. In dat geval zullen we je daar uiteraard op attenderen.

Ook kan het gebeuren, dat we bij rectaal onderzoek van het paard, veel te veel zand tegen komen. Helaas is er dan al koliek. Maar de grote hand zand, daar willen we dan natuurlijk alsnog iets aan gaan veranderen,  om de kans te verkleinen dat koliek later weer heftiger terug kan komen.

Bij twijfel over de aanwezigheid van zand in het paard,  kun je ook zelf een onderzoekje van de mest doen. Zelf een extra zandonderzoekje doen, kan nuttig zijn. Zit er namelijk gelijk al veel te veel zand in, dan weet je al dat er veel zandopname was en dat het preventief handig is, actie te gaan ondernemen.

Hieronder beschrijven we hoe je bij twijfel dat zandonderzoekje heel makkelijk ook zelf kunt doen. Maar wat dan heel belangrijk is om eerst te weten, is dat wanneer er dan in de mest geen zand gevonden wordt, het paard wel veel zand in de darmen kan hebben!

Wanneer het paard veel zand in de darm heeft, zal dat namelijk niet altijd in gelijke mate met de mest mee naar buiten zal komen. Er kan zelfs een langere periode helemaal niets naar buiten komen omdat het bij grotere hoeveelheid in de darm kan blijven liggen.

Dus, een hele logische vraag, waarom zou de goede gek dan toch zandonderzoekjes gaan doen?

OP ZOEK NAAR ZAND IN PAARDENDARMEN

Uit een onderzoek met een rontgen bij paarden met overmatig zand blijkt dan dat je in 25% via deze mesttestjes een betrouwbare uitkomst krijgt. In de overige 75% zag men wel veel zand op de rontgenopname, maar kwam dit er dan niet uit via de mest.

De vroeg ontdekte 25% is echter nog altijd beter dan ook geen rontgen laten maken en 100% missen! Dus een zandonderzoekje is toch niet helemaal zinloos. Door het zandonderzoek een paar keer te herhalen, kan dit percentage ook zeker stijgen. Doe het bijvoorbeeld 3 keer op opvolgende dagen en op termijn van een maand weer opnieuw. Als de opnamefactoren ongewijzigd zijn, zegt het zeker iets, als er dan ergens opeens veel meer zand naar buiten gaat komen.

Uitkomsten van testjes zijn helaas niet alleszeggend over wat er binnen speelt. Helaas kan een paard dus wel “schoon” scoren maar bij verder onderzoek met rontgenfoto's of een koliekoperatie kan er soms alsnog een gevaarlijke hoeveelheid zand gezien worden. Zijn er specifieke klachten, dan is het dus ook belangrijk je er niet blind op te staren en via positieve uitkomst in een plastic zakjes, gelijk zand als mogelijke oorzaak weg te gaan strepen.

ZANDBOBBELS OVERWINNEN

Ok, testjes zijn niet waterdicht. Maar we onthouden ook dat ze geheel gratis zijn en zodra het gaat over het overwinnen van zandbobbels, gewone testjes en eventueel een rontgenfoto of opvoelen, nog altijd veel meer zegt dan adviezen die uit een dikke duim gezogen werden.

Hou waar mogelijk bij de zorg van paarden, liever de hoeven zo lang mogelijk op de grond.

Niemand heeft een goed werkende bril waarmee men aan de buitenkant van het lichaam waterdicht kan zien, wat er exact aan de binnenkant van een lichaam speelt.

ZAND ZIE JE ECHT NIET AAN DE BUITENKANT

Bij gerede twijfel is rontgenfoto, soms een handige route. Geven de klachten aanleiding, dan maken we een rontgenfoto voor zand liever op de praktijk, omdat we daar speciale stroomkabels hebben liggen. We moeten immers dieperliggende structuren bekijken.

Bij het zien van echt veel te veel zand op rontgen, is er direct uitsluitsel en alle reden opname van zand even terug naar een absoluut nul te gaan zetten. We kunnen via spoelen zo de passage als nog makkelijker gaan maken.

Op dit moment is er nog veel kans het paard te redden, want daarbij hoeft niemand deze darm gekijk te gaan te gaan verplaatsen.

EEN VOORBEELD VAN ZAND OP DE RONTGEN

Onderstaand een voorbeeld foto, het witte grote vlak is helaas zand. Bedenk hoe bijzonder het is, dat dit paard nog geen echte koliekaanval gehad had! Opgemeten en omgerekend zit er een gevulde emmer zand in!

Een paard kan dus dagelijks echt veel zand vervoeren, zonder gelijk harde kolieksignalen te vertonen. Dit paard gaf uiteraard wel al andere signalen dat er dingen niet goed waren. Ze vermagerde en stond veel te gapen en langdurig lusteloos in de polder te turen.

Het gebit was goed genoeg en volgens de eigenaar at ze wel gewoon. Maar we zagen bij ons op stal dat ze wel goed en lang ging eten, maar uiteindelijk toch minder op nam dan haar veel kleinere buurman. Ze had al eerder kuren vlozaad gehad en at niet heel veel zand. Ze had ook maagzweren gekregen (die we zagen op een scopie). In de mest vonden we toch zand.

Mogen we misschien toch ook nog een foto schieten?

En toen bleek het kwart voor twaalf. Echter, zulke grote hoeveelheden die de darm uit moeten, kan weken of maanden gaan duren. Daarom bleef dit paard een paar dagen langer op de praktijk en door te spoelen is dit proces een stuk versnelt. Met wat andere maatregelen er bij, werd het eten toch vrij snel weer optimaal op gepakt en herstel van maag en darm kon zo weer opgepakt worden.

Laten we ook niet doen, alsof alle paardeneigenaren weinig aan preventie doen, want dit ging allemaal niet zonder enige inspanning.

SPOELEN BIJ ZANDOBSTRUCTIE

Als spoelen moet, gaat dat redelijk simpel. Het paard of de pony krijgt een sonde via de neus naar de darm. Paarden hebben geen spuugreflex, dus hebben er doorgaans niet veel moeite mee. Bij sommige paarden is dan een roesje nodig voor ontspanning, bij anderen kunnen we het heel makkelijk vier keer herhalen zonder enige sedatie. Dat is per paard verschillend, net zoals het ene paard gewoon wat eerder boskabouters ziet dan het andere.

Spoelen kan dus, maar waar mogelijk wil je een zandberg zoals deze natuurlijk heel graag voorkomen. Hier volgen de allerbelangrijkste tips.

NORMALE PREVENTIE

Uiteraard geldt dat peristaltiek van de darmen bevorderd wordt, door deze niet te lang stil te zetten. Daarom is allereerst voldoende spreiding over de dag van ruwvoeropname natuurlijk belangrijk.

Natuurlijk is de hoeveelheid is ook belangrijk. Graag benadrukken we hier direct, dat niet ieder paard goed met onbeperkte hooi- en weilandhoeveelheden kan omgaan. Onbeperkt is namelijk weer een andere uiterste in voermanagement en het is een groot misverstand dat alle paarden daar heel goed bij floreren. Het beste voerbeleid is een paard- en situatieafhankelijk. Langdurige disbalans tussen voeropname en beweging bij paarden geeft aanzienlijk hoger risico op hoefbevangenheid. Men denkt dan vaak automatisch aan koudbloeden, we extreem vette KWPN-ers en dravers lopen net zo veel extra risico.

Een paard met zand help je sowieso niet door onbeperkt voeren, want hij of zij gaat toch langzamer eten.

Bij de opname van ruwvoer en gras zie je dus graag weinig en liever geen toegevoegd zand. Dat kan door het ruwvoer volledig uit de buurt van zand te gaan houden. Let er op dat ook restanten ruwvoer niet in het zand belanden, want het is natuurlijk heerlijk om die sprieten alsnog op te neuzelen. Onderschat ook niet hoeveel zand paarden in hun hoeven meenemen op een betonplaat. Een grote voerbak of meerdere voerbakken kan wonderen doen. Op de wei kan bij zanderige grond en te kort gras, tijdig gaan bijvoeren uit een bak of bakken paarden goed helpen, in totaal minder zand op te nemen.

Sommige paarden maken van een zandpaddock graag een maanlandschap. Binnenkomen van zand in de darm moet via echte slikbewegingen, dus door te spelen neemt het paard normaal niet perse gelijk heel veel zand op. Paarden die veel in de paddock of wei veel graven en daarbij echt gaan likken of hapjes nemen zoeken vaak naar mineralen, een goede liksteenaanvulling kan soms wonderen doen.

Wilgentakken enzovoorts zijn natuurlijk leuk om op te laten op peuzelen, maar liggend in het zand of op een zanderige betonbodem zijn ze minder leuk.

Voor darmgezondheid is beweging belangrijk. Het is dan belangrijk te weten dat een dagelijkse hapje stapje beweging in een paddock voor een paard gemiddels vergelijkbaar zal zijn met van de bank op staan en naar de keuken lopen. Humaan zal ook geen enkele arts gaan beamen dat dit voor een normaal gezond persoon al een optimaal gezond bewegingsschema is. Voor een paard met darmproblemen geldt dat beweging de darm kan gaan helpen. Is de rest van het paard gezond dan is iets meer beweging, bijvoorbeeld wat kleine stukjes draf, hier belangrijk middel.

We merken ook dat mensen zijn gaan denken dat als paarden nooit meer op een stal staan, paarden per definitie opeens in een paradise op aarde leven. In praktijk is dit echter zeker geen wetmatigheid. Laten we eerst vooral blijven bedenken dat natuur helemaal niet altijd het paradijs op aarde was, al zeker niet voor paardachtigen.

Zonder goede gezondheid en voldoende veiligheid, kunnen paradijselijke gevoelens ver af nemen. Liever minder focus op opinies en meer focus op gedrag van een individueel paard. Wat is er op dit moment belangrijk voor dit specifieke paard? Om hem weer echt gezond en gelukkig te gaan krijgen, kan even op stal staan, in de toekomst veel verschil gaan maken. 

HOE ZELF ZANDONDERZOEK DOEN

Bij twijfel kun je een kuur geven (zie onderaan de pagina). Heb je al sterkere signalen laat dan liever even een rontgenfoto nemen.

Wil je weten of zand er nu wel of niet uit komt, dan is een zandonderzoekje heel eenvoudig om te doen en je weet nu ook waarom het toch wel nuttig kan zijn.

Pak een plastic zakje.

Pak vervolgens minimaal vijf net geproduceerde mestballen. Je gaat zoeken naar zand dat uit het maagdarmstelsel komt, dus de bal mag niet op een zanderige ondergrond liggen of al een tijdje in de wind liggen naast een paddock met los zand.

Doe de mest in het plastic zakje.

Gooi daar water bij tot de mest echt voldoende ruim onder water staat.

Hang dan het zakje op, bijvoorbeeld aan een touwtje.

Dan breekt het moment aan dat je de mestballen van je paard even mag gaan masseren (en ja.. mensen met paarden doen hele rare dingen). Maar  zo voorkom je dat de mestballen te hard kunnen blijven.

Wacht dan even 15 minuten en voel dan onder aan het zakje of er veel zand zit.

Wat is dan veel? Wat korreltjes is geen probleem, maar een goede theelepel op 5 balletjes mest is te veel.

PSYLLIUMKUREN

Psyllium (vlozaad) kan een gelachtige massa in de darm vormen, welke het zand makkelijker meeneemt. Neemt een paard meer zand op dan je lief is, dan is het raadzaam te kijken of je opname nog ergens kunt verminderen en periodiek preventief een kuur te geven.

Dat de ideale dosering en duur van de omvang maar zeker ook van de situatie af zal kunnen hangen, is natuurlijk logisch.

Wij hebben psyllium zaad uiteraard ook op voorraad. Een kuur kan je overal bestellen, maar let er wel op dat je wel altijd gelijk echte zaadjes gebruikt. Er zijn zandkuren voor paarden te koop waar de hoeveelheid vlozaad maar 20% is. Als je het paard dan 600 gram voert, komt dat neer op 120 gram psyllium. Dat doet voor een groter paard, zelfs als tijdelijke onderhoudsdosering, al veel te weinig.  

KOLIEK

Het aantal koliekers is de afgelopen jaren al heel fors verminderd. Koliek is natuurlijk nooit volledig uit te bannen, in een levend maag/darm stelsel kan van alles ontstaan, wat niet altijd weer onder volledige controle terug gezet kan worden.

Maar verbetering van voeding en zorg werpt wel degelijk vruchten af en het welzijnsniveau is inmiddels gemiddeld zeker bovennatuurlijk hoog.

Aandacht voor afwezigheid van zand bij voeropname is geen luxe, dat kunnen we niet vaak en helder genoeg onderstrepen.