WAT IS GEZOND SLAPEN BIJ EEN PAARD?
Humaan is duidelijk dat langdurig slecht slapen negatieve effecten op gezondheid kan hebben. Het paard slaapt heel anders dan de mens. Het paard kan echter zeker ook te maken krijgen met negatieve effecten door een langdurig tekort aan slaap.
Een paard kan door gebrek aan slaap uiteindelijk zelfs zo moe worden, dat het spontaan gaat om vallen. Spontaan om vallen kan medische oorzaken hebben, maar ook een groot gebrek aan liggend slapen zijn.
Als het paard vaak REM-slaap mist, is dat slecht voor de gezondheid. Ongecontroleerd om gaan vallen komt natuurlijk ook niet zonder verder risico op letsel.
Hier volgt meer informatie uit onderzoeken over invloeden op „het correcte slaapgedrag bij paarden”.
HET SPANZAAG MECHANISME VOOR STAANDE ONTSPANNING
Een paard kan goed in staande positie rusten, vanwege het steunapparaat. Door het steunapparaat kunnen paarden hun benen op hun plaats "vergrendelen". Het zogenaamde spanzaagmechanisme zorgt er voor dat de knie en de sprong dan alleen tegelijk kunnen bewegen en zo kan het paard staande rusten.
Het vastzetten is slechts mogelijk met één been tegelijk en daarom wisselt het paard normaal regelmatig van standbeen.
Een paard (prooidier) kan via dit mechanisme langdurig staand dommelen en zo aan zijn behoefte aan veel lichte rustmomenten voldoen, zonder tijd te gaan verliezen bij een mogelijke vlucht.
VERDERE SLAAPVERDELING VAN HET PAARD
Alhoewel er bij paarden natuurlijk veel minder onderzoek is gedaan naar slaapproblemen dan bij mensen, weten we uit onderzoek zeker wel dat paarden polyfasische slapers zijn. Dat betekent dat ze in een periode van 24 uur meerdere slaapperioden hebben.
Onderzoekjes laten zien dat paarden één tot drie uur (alle slaapperioden bij elkaar opgeteld) in een periode van 24 uur gaan liggen, zowel in sternale als laterale (helemaal plat) liggende houding.
Paarden zullen gemiddeld in een periode van 24 uur, niet meer dan een uur in REM-slaap zijn.
INDIVIDUELE VERSCHILLEN IN SLAAPBEHOEFTE
Hoe lang en vaak een paard exact wil liggen, is sterk verschillend per leeftijd. Maar ook de gegeven omstandigheden kunnen een grote rol gaan spelen.
Qua leeftijd is zeker dat veulentjes veel langer liggend willen slapen. Bij juiste omstandigheden kunnen ze volledig vertrouwen op de waakzaamheid van de merrie. Het is belangrijk dat de merrie in het weiland niet steeds dermate veel stress ervaart, dat het veulen geen rust durft te gaan nemen.
Velen van ons zullen het beeld herkennen. Als in de koppel een volwassen paard gaat liggen, volgen er meer. Het gedrag van paarden om het paard heen, kan zeer veel invloed hebben op rustgedrag.
Ook er is enig verschil in voorkeur. Er is altijd wel een grapjas die naast het mooie bedje stro op het beton gaat liggen. Maar er zijn gemiddeld veel meer paarden, die nadrukkelijk kiezen voor een beter matras.
Uit onderzoek blijkt dat er nog meer factoren zijn, die bepalen hoe graag een paard gaat liggen. Bij het inrichten of verder verbeteren van huisvesting en het vormen van groepjes is het goed om deze factoren te kennen.
DE REM SLAAP VAN HET PAARD
De behoefte aan de diepere slaapstand is dagelijks niet heel erg groot, maar uiteindelijk is hij wel belangrijk.
Voor de Rapid Eye Movement (REM) -slaap is het echter vereiste, dat het paard gaat liggen. Tijdens de REM-slaap, wordt de spierspanning namelijk sterk verminderd. Vanwege dit verlies van spierspanning kan REM-slaap bij paarden alleen op treden tijdens laterale ligging of wanneer een paard in het borstbeen kan liggen en dan ergens tegenaan leunt, waar de meeste volwassen paarden overigens niet voor blijken te kiezen.
Uit het onderzoek “Stil lijden: REM-slaapgebrek bij paarden” is gebleken dat paarden bij suboptimale huisvesting (geen lekkere ligplek) of perfecte huisvesting maar bijvoorbeeld steeds opgejaagd worden, niet mogen liggen of pijn hebben bij liggen of opstaan en gaan liggen, minder vaak liggen. Daarom zullen ze minder vaak in de REM-slaap terecht kunnen komen.
TE WEINIG REM SLAAP PAARD
Een gebrek aan REM-slaap kan leiden tot gedragsveranderingen en een daling van levensenergie en fysieke prestaties.
Pas bij extreme gevallen (echt langdurig geen goede REM slaap) kan het er toe leiden dat het paard soms letterlijk „ongecontroleerd om valt van de slaap”. Maar er zijn natuurlijk ook paarden die nog niet om vallen, maar niet zo fijn fit zijn.
Zo maken we dus soms ook mee dat louter een betere slaapplek met iets meer rust, warmte of comfort, soms al vrij snel weer een gezonder en blijer paard kan geven.
NATUUR EN REM SLAAP PAARD
Bij uitleg dat een paard moet willen en kunnen liggen, schijnt men toch vaak te denken dat het paard prima louter staand kan slapen en anders echt uiteindelijk wel overal op en tussen zal gaan liggen. Dat is dus achterhaald.
Haalde een paard in de natuur steeds zijn REM slaap maar niet, dan was het per definitie uiteindelijk een zwak exemplaar in de koppel en dat werd natuurlijk vrij snel opgelost. Die oplossing komt thans niet door het hek heen. De moderne dierenarts komt het paard ook niet niet op eten, maar liever helpen, paarden waar mogelijk dat goede zetje naar meer gezondheid te geven.
Dit artikel gaat over welzijn en gezonde paarden in onze moderne maatschappij zonder natuurlijke vijanden, waar mensen de oplossingen mogen bedenken. Daarom deze pagina met slaaponderzoek, waaruit wederom blijkt dat paarden niet allemaal hetzelfde zijn en we toch zeker ook per individueel paard moeten kunnen blijven kijken of iets beter kan.
FACTOREN DIE LIGGEND SLAPEN KUNNEN BEINVLOEDEN
Dat brengt de vraag wanneer een paard juist graag wil gaan liggen. Mensen met meerdere volwassen paarden zullen herkennen, dat het ene paard graag iedere dag wel even iets langer gaat liggen, terwijl andere paarden dat veel minder doet en liever wacht tot er echt niets of niemand meer om de stal is. Paarden gaan bij constante opkomst van mensen of honden gemiddeld minder liggen en sommige paarden gaan helemaal niet meer liggen. Zo is de algehele nachtelijke rust op stal voor het ene paard belangrijker, dan voor het meer zelfverzekerde paard dat ook goed zijn slaap neemt als er nog heen en weer gelopen wordt.
In de praktijk zien we dat paarden ook met regelmaat in de paddock gaan liggen en niet in de overdekte opgestrooide schuilplaats. Een laaggeplaats paard zal niet snel bij de groep vandaag willen en een hooggeplaats paard in open ruimte, heeft wellicht voorkeur voor de kans zo snel mogelijk weg te kunnen zijn.
Onthou in ieder geval dat in een groep het hooggeplaatste paard bepaald waar de gehele groep staat, niet het laaggeplaatste.
SLAAPONDERZOEK BIJ PAARDEN
Omdat voldoende lang kunnen liggen belangrijk voor welzijn is, ging Christina Rufener, een masterstudent aan de Ethology and Animal Welfare Unit aan de ETH Zürich, nog wat specifieker onderzoek doen naar het effect van de beschikbare afmetingen in vierkante meters van het (slaap) oppervlak. "
Christina Rufener, een masterstudent aan de Ethology and Animal Welfare Unit aan de ETH Zürich, gebruikte 38 paarden verdeeld in acht groepen die werden geëvalueerd terwijl ze samen leefden in vier verschillende scenario’s. Ze presenteerde haar bevindingen op de 10e jaarlijkse Swiss Equine Research Day, die in Avenches werd gehouden.
De studieomstandigheden van Rufener testten de percentages van het minimaal vereiste strooisel (of MBR) volgens de Zwitserse welzijnswetten voor paarden - nogmaals, het rustgebied - als volgt:
150% van het benodigde oppervlak per paard;
100% van het benodigde oppervlak per paard;
50% van het benodigde oppervlak per paard; en
Rubberen matten zonder stro of krullen.
De grootste incidentie van liggedrag (de frequentie van liggevechten en de duur van het liggen) bij alle paarden deed zich voor in de toestand van het ligbed die de meeste grond bedekte. Dus 150% van het benodigde oppervlak volgens Rufener. Ze stelde ook nog iets anders vast. Men zag dat, ongeacht de afmetingen van de bedden, in een groep de laaggeplaatste paarden meer tijd doorbrachten in gebieden met minder of geen krullen dan hooggeplaatste paarden. Maar in de 150% MBR-omstandigheden 'vereisten' paarden van hogere rang minder vaak paarden van lagere rangorde om op te staan en de strooiselruimte vrij te maken voordat ze klaar waren, vergeleken met 100% en 50% MBR.
Paarden zijn zeer sociaal, maar hebben gelijkertijd ook een zeer sterk overlevingsinstinct. De sterke exemplaren willen fit blijven, ook als dat betekent dat juist een zwak paard, die daardoor misschien juist meer rust nodig heeft, niet meer wil gaan liggen.
HET BEDJE GOED OPGEMAAKT?
Veel eigenaren zien graag een lekker bedje stro of een goede laag vlas. Het betere matras, tikje overdreven of invloed op algehele conditie? Zonder strooisel gaan de paarden gemiddeld zeker minder liggen, vertelde Rufener.
Bij gebrek aan zandgrond, is in onze omgeving de grond van ons weiland al snel erg nat. In de winter kan veel grond te drassig worden en het een grote prutbedoening worden. Daarom gebruiken we zandpaddocks maar soms ook betonpaddocks. We zien dan in praktijk dat veel paarden bij gebrek aan keuze uiteindelijk toch wel op het beton gaan liggen, maar sommige paarden dus niet. Of een paard mag in deze groep te weinig liggen.
Er zijn in onze moderne wereld vol hekken, steden en wegen voor het paard al lang geen hele grote gebieden natuur meer en ook geen serieuze natuurlijke vijanden, om een chronisch vermoeid of ziek dier op natuurlijke wijze vroegtijdig uit lijden te gaan verlossen. Het is dus nu de rol van mensen om oog te houden op de behoefte en omstandigheden van het individuele paard, die ook in de loop der tijd kunnen veranderen.
Sommige paarden knappen erg op, als ze hun REM-slaapje weer goed kunnen pakken. Voldoende rust, het belang moeten we dus niet onderschatten.
TOPMATRAS VOOR PAARDEN
Bij louter harde ondergronden, kleine ligruimten of lagergeplaatste paarden of paarden met musculoskeletale pijn die weerstand gaan bieden aan liggen is het belangrijk alert te zijn. Als een paard een keer een nachtje niet languit kan liggen, loopt hij heus geen schade op. Chronisch slaaptekort ontstaat pas bij het iets langere tijd steeds weer missen van REM slaap.
Wil je slaap stimuleren dan is de knietest een bekend testje. Ga in de stal van je paard staan en laat je vanuit stand op je knieën vallen. Als je zelf voelt dat gaan liggen geen pretje is, dan haalde je er te veel uit of je doet er te weinig bedekking in. De val wordt in ieder geval niet opgevangen en dat kan voor het paard die niet zo fit meer is, een reden zijn, helemaal niet meer te gaan liggen.
Waar we als paardenliefhebbers praktisch voor moeten waken, is dat ieder paard zijn slaapuurtje nog wel gewoon mag en durft te blijven pakken. De meeste paarden zorgen goed voor zichzelf, maar soms is bij sturen dus wel even nodig. Het is juist zo mooi, dat dit in onze moderne wereld gewoon kan.
We hebben meerdere onderzoeken over dit onderwerp gelezen, deze is via internet toegankelijk (zonder dat je ergens inschrijving nodig hebt.) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5339441/